Rhyparochromidae

Rhyparochromidae
Kiefernzapfenwanze (Gastrodes grossipes)
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Kiefernzapfenwanze (Gastrodes grossipes)

Systematik
Klasse:Insekten (Insecta)
Ordnung:Schnabelkerfe (Hemiptera)
Unterordnung:Wanzen (Heteroptera)
Teilordnung:Pentatomomorpha
Überfamilie:Lygaeoidea
Familie:Rhyparochromidae
Wissenschaftlicher Name
Rhyparochromidae
Amyot & Serville, 1843
Eremocoris abietis
Trapezonotus arenarius

Die Rhyparochromidae sind eine Familie der Wanzen (Heteroptera) innerhalb der Teilordnung Pentatomomorpha. Sie zählte bis vor der Revision der Pentatomomorpha mit Schwerpunkt der Lygaeoidea durch Henry im Jahr 1997 als Unterfamilie zu den Bodenwanzen (Lygaeidae) und wurde danach in den Familienrang gestellt.[1] Sie umfasst zwei Unterfamilien, 14 Tribus, 372 Gattungen und ungefähr 1850 Arten und ist damit neben den Baumwanzen (Pentatomidae) die artenreichste Familie der Pentatomomorpha.[2] In Europa sind 240 Arten vertreten,[3] von denen 23 auch in Mitteleuropa auftreten.[4]

Merkmale

Die Wanzen sind in der Regel unscheinbar matt braun gefärbt oder braun, schwarz oder weiß gemustert. Einige Arten imitieren in ihrem Aussehen Ameisen. Am Kopf sind Trichobothria für gewöhnlich ausgebildet. Die Schenkel (Femora) der Vorderbeine sind in der Regel verdickt und auf der Unterseite mit kräftigen Dornen versehen. Die Naht zwischen dem vierten und fünften Sternum ist verwachsen und ist in der Regel von der Mittellinie des Sternums in einer Kurve anterolateral nach vorne gekrümmt. Sie reicht nicht an den Dorsalrand des Hinterleibs.[5] Vielen Arten fehlen Flügel und verkürzte Flügel finden sich in einer Reihe von Tribus.[2]

Verbreitung

Die Familie ist weltweit verbreitet. Die Ansprüche und Lebensräume dieser Wanzen sind verhältnismäßig gut erforscht. Bei der überwiegenden Anzahl der Arten handelt es sich um granivore Bodenbewohner.[2]

Lebensweise

Die überwiegende Anzahl der Arten saugt Samen, vor allem an solchen, die zu Boden gefallenen sind. Wie sehr die Tiere an bestimmte Wirtspflanzen gebunden sind, ist nur schlecht untersucht.[2] Viele Arten sind aber offenbar polyphag.[4] Die Tribus Cleradini umfasst aber auch hämatophage Arten, die Blut von Wirbeltieren saugen. Man findet diese Wanzen vor allem in den Nestern von Vögeln, Beutel- und Nagetieren. Clerada apicocornis saugt zumindest gelegentlich auch an Menschen und kann in Südamerika die Chagas-Krankheit übertragen. Bei manchen Arten ist auch das Saugen an Gliederfüßern dokumentiert.[2]

Taxonomie und Systematik

Amyot & Serville beschrieben das Taxon 1843 als „Rhyparochromides“. Es galt lange Zeit als Unterfamilie der Bodenwanzen (Lygaeidae), wurde jedoch nach einer Revision der Pentatomomorpha mit Schwerpunkt der Lygaeoidea durch Henry im Jahr 1997 in den Familienrang gestellt. Außerdem erhob er die Tribus Plinthisini in den Rang einer Unterfamilie innerhalb der Rhyparochromidae.[1] Bereits 1874 differenzierte Carl Stål fünf Tribus dieser großen Gruppe.[5] Heute wird die Gruppe in zwei Unterfamilien und 14 Tribus unterteilt:[1]

  • Unterfamilie Plinthisinae (3 Gattungen, 111 Arten; weltweit)[2]
  • Unterfamilie Rhyparochrominae (369 Gattungen, 1824 Arten; weltweit)[2]
  • Tribus Antillocorini (24 Gattungen, 91 Arten; weltweit)[2]
  • Tribus Cleradini (20 Gattungen, mehr als 50 Arten; vor allem indopazifische Region)[2]
  • Tribus Drymini (56 Gattungen, 280 Arten; vor allem östliche Hemisphäre)[2]
  • Tribus Gonianotini (zumindest 22 Gattungen, 123 Arten; Holarktis)[5][2]
  • Tribus Lethaeini (35 Gattungen, 153 Arten; weltweit)[2]
  • Tribus Lilliputocorini (1 Gattung, 8 Arten; zirkumtropisch)[2]
  • Tribus Megalonotini (zumindest 18 Gattungen, 87 Arten; vor allem Paläarktis, Afrotropis, Orientalis)[5][2]
  • Tribus Myodochini (73 Gattungen, 322 Arten; weltweit)[2]
  • Tribus Ozophorini (24 Gattungen, 175 Arten; vor allem Neotropis und Orientalis)[2]
  • Tribus Phasmosomini (zumindest 1 Gattung, 2 Arten; Paläarktis)[5][2]
  • Tribus Rhyparochromini (39 Gattungen, 370 Arten; weltweit, mit Ausnahme der Neotropis)[2]
  • Tribus Stygnocorini (16 Gattungen, 73 Arten; östliche Hemisphäre)[2]
  • Tribus Targaremini (23 Gattungen, 57 Arten; Australasien)[2]
  • Tribus Udeocorini (14 Gattungen, 30 Arten; Australasien, Neotropis)[2]

Arten in Europa

Folgende Arten kommen in Europa vor:[3]

Unterfamilie Rhyparochrominae

Tribus Antillocorini

  • Homoscelis ruficollisHorvath, 1884
  • Tropistethus fasciatusFerrari, 1874
  • Tropistethus holosericus (Scholtz, 1846)
  • Tropistethus lanternaeLinnavuori, 1960
  • Tropistethus pallipesReuter, 1902
  • Tropistethus seminitensPuton, 1889
  • Tropistethus subfasciatusFerrari, 1874

Tribus Drymini

  • Drymus assimilisHorvath, 1897
  • Drymus brunneus (R.F. Sahlberg, 1848)
  • Drymus latusDouglas & Scott, 1871
  • Drymus pilicornis (Mulsant & Rey, 1852)
  • Drymus pilipesFieber, 1861
  • Drymus pumilioPuton, 1877
  • Drymus ryeiiDouglas & Scott, 1865
  • Drymus scambusStål, 1872
  • Drymus sylvaticus (Fabricius, 1775)
  • Eremocoris abietis (Linnaeus, 1758)
  • Eremocoris fenestratus (Herrich-Schäffer, 1839)
  • Eremocoris maderensis (Wollaston, 1858)
  • Eremocoris pellitusSeidenstucker, 1965
  • Eremocoris plebejus (Fallen, 1807)
  • Eremocoris plebejus caucasicusHorvath, 1883
  • Eremocoris plebejus plebejus (Fallen, 1807)
  • Eremocoris podagricus (Fabricius, 1775)
  • Eremocoris ribautiVidal, 1936
  • Gastrodes abietumBergroth, 1914
  • Gastrodes grossipes (De Geer, 1773) – Kiefernzapfenwanze
  • Ischnocoris angustulus (Boheman, 1852)
  • Ischnocoris bureschiJosifov, 1976
  • Ischnocoris flavipesSignoret, 1865
  • Ischnocoris hemipterus (Schilling, 1829)
  • Ischnocoris mundus (Walker, 1872)
  • Ischnocoris punctulatusFieber, 1861
  • Lamproplax picea (Flor, 1860)
  • Notochilus crassicornis (Baerensprung, 1858)
  • Notochilus damryiPuton, 1871
  • Notochilus ferrugineus (Mulsant & Rey, 1852)
  • Notochilus limbatusFieber, 1870
  • Scolopostethus affinis (Schilling, 1829)
  • Scolopostethus cognatusFieber, 1861
  • Scolopostethus decoratus (Hahn, 1833)
  • Scolopostethus grandisHorvath, 1880
  • Scolopostethus lethierryiJakovlev, 1877
  • Scolopostethus patruelisHorvath, 1892
  • Scolopostethus pictus (Schilling, 1829) – Schwarzweiße Bodenwanze
  • Scolopostethus pilosusReuter, 1875
  • Scolopostethus puberulusHorvath, 1887
  • Scolopostethus thomsoniReuter, 1875
  • Taphropeltus andrei (Puton, 1877)
  • Taphropeltus contractus (Herrich-Schäffer, 1835)
  • Taphropeltus hamulatus (Thomson, 1870)
  • Taphropeltus intermedius (Puton, 1881)
  • Taphropeltus nervosus (Fieber, 1861)
  • Thaumastopus cinnamomeus (Horvath, 1884)
  • Thaumastopus marginicollis (Lucas, 1849)

Tribus Gonianotini

  • Alampes longiusculusHorvath, 1884
  • Aoploscelis bivirgata (A. Costa, 1853)
  • Aphanus rolandri (Linnaeus, 1758)
  • Bleteogonus beckeri (Frey-Gessner, 1863)
  • Bleteogonus currax (Horvath, 1895)
  • Diomphalus hispidulusFieber, 1864
  • Emblethis angustusMontandon, 1890
  • Emblethis brachynotusHorvath, 1897
  • Emblethis ciliatusHorvath, 1875
  • Emblethis denticollisHorvath, 1878
  • Emblethis dilaticollis (Jakovlev, 1874)
  • Emblethis duplicatusSeidenstucker, 1963
  • Emblethis gracilicornisPuton, 1883
  • Emblethis griseus (Wolff, 1802)
  • Emblethis karamanusSeidenstucker, 1963
  • Emblethis majorMontandon, 1890
  • Emblethis minutusKiritshenko, 1911
  • Emblethis parvusMontandon, 1890
  • Emblethis proximusSeidenstucker, 1967
  • Emblethis robustusJosifov, 1965
  • Emblethis sabulosusSeidenstucker, 1963
  • Emblethis verbasci (Fabricius, 1803)
  • Gonianotus galactodermusFieber, 1861
  • Gonianotus marginepunctatus (Wolff, 1804)
  • Hyalocoris pilicornisJakovlev, 1874
  • Ischnopeza hirticornis (Herrich-Schäffer, 1850)
  • Ischnopeza pallipesPuton, 1892
  • Macrodema microptera (Curtis, 1836)
  • Neurocladus brachiidens (Dufour, 1851)
  • Parapolycrates ciliatusReuter, 1885
  • Pionosomus alticolaLindberg, 1953
  • Pionosomus heterotrichusHorvath, 1884
  • Pionosomus madeiraeLindberg, 1961
  • Pionosomus opacellusHorvath, 1895
  • Pionosomus trichopterus (Thomson, 1870)
  • Pionosomus varius (Wolff, 1804)
  • Pterotmetus dimidiatusFieber, 1861
  • Pterotmetus parnassiusHorvath, 1882
  • Pterotmetus staphyliniformis (Schilling, 1829)
  • Trapezonotus anorus (Flor, 1860)
  • Trapezonotus arenarius (Linnaeus, 1758)
  • Trapezonotus brevicepsJakovlev, 1881
  • Trapezonotus desertusSeidenstucker, 1951
  • Trapezonotus disparStål, 1872 – Verschiedenfarbige Bodenwanze
  • Trapezonotus montanusWagner, 1957
  • Trapezonotus ullrichi (Fieber, 1837)

Tribus Lethaeini

  • Camptocera glaberrima (Walker, 1872)
  • Lethaeus cribratissimus (Stål, 1859)
  • Lethaeus fulvovariusPuton, 1884
  • Lethaeus lethierryi (Puton, 1869)
  • Lethaeus nitidus (Douglas & Scott, 1868)
  • Lethaeus picipes (Herrich-Schäffer, 1850)

Tribus Megalonotini

  • Hadrocnemis diversipes (Kiritshenko, 1922)
  • Hispanocoris pericartiCostas & Vázquez, 1999
  • Icus angularisFieber, 1861
  • Lamprodema maura (Fabricius, 1803)
  • Lasiocoris anomalus (Kolenati, 1845)
  • Lasiocoris crassicornis (Lucas, 1849)
  • Megalonotus antennatus (Schilling, 1829)
  • Megalonotus brevicornis (Puton, 1883)
  • Megalonotus chiragra (Fabricius, 1794)
  • Megalonotus colonPuton, 1874
  • Megalonotus dilatatus (Herrich-Schäffer, 1840)
  • Megalonotus emarginatus (Rey, 1888)
  • Megalonotus hirsutusFieber, 1861
  • Megalonotus maximus (Puton, 1895)
  • Megalonotus merusSeidenstucker, 1979
  • Megalonotus mixtus (Horvath, 1887)
  • Megalonotus nitidicollisPuton, 1874
  • Megalonotus opaconotum (Lindberg, 1953)
  • Megalonotus parallelus (Horvath, 1911)
  • Megalonotus praetextatus (Herrich-Schäffer, 1835)
  • Megalonotus puncticollis (Lucas, 1849)
  • Megalonotus sabulicola (Thomson, 1870)
  • Megalonotus setosusPuton, 1874
  • Megalonotus subtilissimusRoubal, 1961
  • Megalonotus tricolor (Horvath, 1895)
  • Metastenothorax punctatipennisReuter, 1884
  • Pezocoris apicimacula (A. Costa, 1853)
  • Piezoscelis staphylinus (Rambur, 1839)
  • Polycrates consutus (Germar, 1838)
  • Proderus bellevoyeiPuton, 1874
  • Proderus suberythropus (A. Costa, 1842)
  • Sphragisticus nebulosus (Fallen, 1807)
  • Tempereocoris cerdanicusPericart, 1995

Tribus Myodochini

  • Ligyrocoris sylvestris (Linnaeus, 1758)
  • Pachybrachius capitatus (Horvath, 1882)
  • Pachybrachius fasciatusFieber, 1861
  • Pachybrachius fracticollis (Schilling, 1829)
  • Pachybrachius luridusHahn, 1826
  • Paraparomius leptopoides (Baerensprung, 1859)
  • Paromius gracilis (Rambur, 1839)
  • Remaudiereana annulipes (Baerensprung, 1859)

Tribus Ozophorini

  • Marmottania simonisPuton, 1887
  • Noualhieria heissiAukema, Duffels & Baez, 2006
  • Noualhieria herbanicaRibes, 1976
  • Noualhieria pieltainiGómez Menor, 1924
  • Noualhieria quadripunctata (Brullé, 1838)

Tribus Rhyparochromini

  • Aellopus atratus (Goeze, 1778)
  • Aellopus syriacus (Reuter, 1885)
  • Beosus maritimus (Scopoli, 1763)
  • Beosus quadripunctatus (Muller, 1766)
  • Callistonotus nigroruber (Stål, 1859)
  • Dieuches armatipes (Walker, 1872)
  • Dieuches schmitziReuter, 1893
  • Dieuches syriacusDohrn, 1860
  • Graptopeltus lynceus (Fabricius, 1775)
  • Graptopeltus validus (Horvath, 1875)
  • Liolobus pallidicornis (Reuter, 1891)
  • Liolobus walkeri (Saunders, 1876)
  • Microtomideus carbonarius (Rambur, 1839)
  • Microtomideus leucodermus (Fieber, 1861)
  • Panaorus adspersus (Mulsant & Rey, 1852)
  • Peritrechus angusticollis (R.F. Sahlberg, 1848)
  • Peritrechus convivus (Stål, 1858)
  • Peritrechus flavicornisJakovlev, 1877
  • Peritrechus geniculatus (Hahn, 1832)
  • Peritrechus gracilicornisPuton, 1877
  • Peritrechus lundii (Gmelin, 1790)
  • Peritrechus meridionalisPuton, 1877
  • Peritrechus nubilus (Fallen, 1807)
  • Peritrechus pusillusHorvath, 1884
  • Peritrechus rhomboidalisPuton, 1877
  • Ragliodes delineatus (Rambur, 1839)
  • Raglius alboacuminatus (Goeze, 1778)
  • Raglius confusus (Reuter, 1886)
  • Raglius pineti (Herrich-Schäffer, 1835)
  • Raglius tristis (Fieber, 1861)
  • Rhyparochromus ibericusBaerensprung, 1858
  • Rhyparochromus phoeniceus (Rossi, 1794)
  • Rhyparochromus pini (Linnaeus, 1758)
  • Rhyparochromus sanguineus (Douglas & Scott, 1868)
  • Rhyparochromus vulgaris (Schilling, 1829)
  • Trichaphanus fuentei (Puton, 1894)
  • Xanthochilus douglasi (Fieber, 1864)
  • Xanthochilus minusculus (Reuter, 1885)
  • Xanthochilus quadratus (Fabricius, 1798)
  • Xanthochilus saturnius (Rossi, 1790)
  • Xanthochilus turanicus (Wagner, 1961)

Tribus Stygnocorini

  • Acompus laticepsRibaut, 1929
  • Acompus pallipes (Herrich-Schäffer, 1834)
  • Acompus rufipes (Wolff, 1804)
  • Esuridea lathridioides (Puton, 1889)
  • Hyalochilus dolosusHorvath, 1897
  • Hyalochilus ovatulus (A. Costa, 1853)
  • Lasiosomus enervis (Herrich-Schäffer, 1835)
  • Lasiosomus lasiosomoides (Bergevin, 1930)
  • Stygnocoris barbieriPericart, 1993
  • Stygnocoris brevicepsWagner, 1953
  • Stygnocoris cimbricus (Gredler, 1870)
  • Stygnocoris faustusHorvath, 1888
  • Stygnocoris fuligineus (Geoffroy, 1785)
  • Stygnocoris hellenicusPericart, 1996
  • Stygnocoris matocqiPericart, 1993
  • Stygnocoris rusticus (Fallen, 1807)
  • Stygnocoris sabulosus (Schilling, 1829)
  • Stygnocoris similisWagner, 1953
  • Stygnocoris subglaber (Puton, 1889)
  • Stygnocoris truncatus (Horvath, 1893)
  • Stygnocorisella mayeti (Puton, 1879)

Unterfamilie Plinthisinae

  • Plinthisus andalusicusWagner, 1963
  • Plinthisus angulatusHorvath, 1876
  • Plinthisus brevipennis (Latreille, 1807)
  • Plinthisus canariensisWagner, 1963
  • Plinthisus convexusFieber, 1864
  • Plinthisus coracinusHorvath, 1876
  • Plinthisus fasciatusHorvath, 1882
  • Plinthisus flavipesFieber, 1861
  • Plinthisus laevigatusPuton, 1884
  • Plinthisus lepineyiVidal, 1940
  • Plinthisus longicollisFieber, 1861
  • Plinthisus magnieniPericart & Ribes, 1994
  • Plinthisus majorHorvath, 1876
  • Plinthisus marginatusFerrari, 1874
  • Plinthisus megacephalusHorvath, 1876
  • Plinthisus mehadiensisHorvath, 1881
  • Plinthisus minutissimusFieber, 1864
  • Plinthisus perpusillusWagner, 1963
  • Plinthisus pilosellusHorvath, 1876
  • Plinthisus ptilioidesPuton, 1874
  • Plinthisus pusillus (Scholtz, 1847)
  • Plinthisus putoniHorvath, 1876
  • Plinthisus pygmaeusHorvath, 1882
  • Plinthisus reyiPuton, 1882
  • Plinthisus saundersiHorvath, 1893

Weitere Arten

Eine Auswahl außereuropäischer Arten:

  • Emblethis vicariusHorváth, 1908
  • Myodocha serripesOlivier, 1811
  • Paradrymus exilirostrisBergroth, 1916
  • Plinthisus woodwardiSlater & Sweet, 1977
  • Stizocephalus brevirostrisEyles, 1970
  • Truncala hirsutaWoodward, 1953
  • Uhleriola floralis (Uhler, 1895)
  • Vertomannus borneensisVarga & Kondorosy, 2013
  • Vertomannus flavusVarga & Kondorosy, 2013

Belege

Einzelnachweise

  1. a b c T. J. Henry: Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. Annals of the Entomological Society of America 90(3): 275-301, 1997.
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Family Rhyparochromidae. (Nicht mehr online verfügbar.) Australian Biological Resources Study. Australian Faunal Directory, archiviert vom Original am 9. Januar 2014; abgerufen am 9. Januar 2014.
  3. a b Rhyparochrominae. Fauna Europaea, abgerufen am 9. Januar 2014.
  4. a b Ekkehard Wachmann, Albert Melber, Jürgen Deckert: Wanzen. Band 3: Pentatomomorpha I: Aradoidea (Rindenwanzen), Lygaeoidea (Bodenwanzen u. a.), Pyrrhocoroidea (Feuerwanzen) und Coreoidea (Randwanzen u. a.). (= Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise. 78. Teil). Goecke & Evers, Keltern 2007, ISBN 978-3-937783-29-1, S. 104.
  5. a b c d e R.T. Schuh, J. A. Slater: True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Classification and Natural History. Cornell University Press, Ithaca, New York 1995, S. 258f.

Literatur

  • R.T. Schuh, J. A. Slater: True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Classification and Natural History. Cornell University Press, Ithaca, New York 1995.

Weblinks

Commons: Rhyparochromidae – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien

Auf dieser Seite verwendete Medien

Eremocoris abietis (Lygaeidae) 20080708.jpg
Autor/Urheber: Accipiter (R. Altenkamp, Berlin), Lizenz: CC BY-SA 3.0
Eremocoris abietis (Lygaeidae). Grunewald, Lieper Bucht, Berlin, Deutschland
Trapezonotus arenarius.jpg
Autor/Urheber: João Coelho, Lizenz: CC BY 2.0

Location: Europe > Portugal > Leiria > Ansião

Very common...

Kingdom: Animalia > Phylum: Arthropoda > Class :Insecta > Order: Hemiptera >

Family: Lygaeidae