Liste der römischen Heermeister

Die Liste der römischen Heermeister enthält alle namentlich bekannten Heermeister (magistri militum) der Spätantike.

Das Amt wurde von Konstantin dem Großen (306–337) eingeführt und bestand bis unter Kaiser Herakleios (610–641). Es war eines der wichtigsten römischen Ämter, dessen Inhaber besonders seit dem Ende des 4. Jahrhunderts einen kaum zu überschätzenden Einfluss auf die Reichspolitik nahmen, da sie mit dem ihnen unterstehenden Heer ein mächtiges Druckmittel in der Hand hatten.

Aus der Zeit Konstantins des Großen sind noch keine Heermeister namentlich bekannt. Die ersten magistri militum begegnen erst unter dessen Söhnen Constans (337–350) und Constantius II. (337–361). Zunächst scheint es nur zwei Heermeister gegeben zu haben: Den magister equitum, den Befehlshaber der Reiterei, und den magister peditum, den Heermeister der Infanterie. Constantius II. erweiterte das Kollegium nach und nach um neue magistri militum, die bestimmte Sprengel zugeteilt bekamen. Der erste dieser „Sprengelgeneräle“ war wohl ab etwa 350/351 Ursicinus, der als magister equitum per Orientem die Verbände im Osten des Reiches befehligte. Marcellus war dann der erste magister equitum per Gallias und Lucillianus scheint der erste Heermeister für Illyrien (magister equitum per Illyricum) gewesen zu sein. Am Ende der Herrschaftszeit des Constantius gab es also fünf Heermeisterstellen, die gleichzeitig besetzt werden konnten.

4. Jahrhundert

HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise
Constans (337–350)
Flavius Saliamagister peditum344–348Konsul 348Demandt, Sp. 562; PLRE I 1112
Vetraniomagister peditumbis 350Demandt 562f.
Constantius II. (337–361)
Hermogenesmagister equitum?–342342 bei einem Aufstand getötetDemandt 564
Sallustius Bonosusmagister peditum, magister equitumKonsul 344Demandt 564f.
Eusebiusmagister equitum et peditum?–vor 353Konsul 347Demandt 365; PLRE I 307f.; RE VI,1, 1366 (Seeck)
Arbitiomagister equitum351/54–362Konsul 355Demandt 567; 581f.; PLRE I 94f.; RE II,1 412 (Seeck)
Silvanusmagister peditum?–355nach einer Usurpation in Köln getötetDemandt 567f.; RE III A,1 125f. (Seeck)
Barbatiomagister peditum?–359359 hingerichtetDemandt 568f.; PLRE I 146f.; RE III,1 1f. (Seeck)
Agilomagister peditum359–362von Julian übernommenDemandt 581; PLRE I 28f.; RE I,1 809 (Seeck)
Ursicinusmagister equitum per Orientemca. 350–359; 359–360Demandt 569ff.; RE IX A,1 1058ff. (Lippold)
Lucillianusmagister equitum per Illyricum359–361von Julian abgesetztDemandt 570f.; 575f.
Sabinianusmagister equitum per Orientem359–?Demandt 572f.
Marcellusmagister equitum per Gallias355–Winter 356/357Demandt 573f.; RE XIV,2 1491 (Enßlin)
Severusmagister equitum per Gallias356/357–nach 358Demandt, Sp. 574; PLRE I 832 s. v. Severus 8
Lupicinusmagister equitum per Gallias358/9–360/1von Julian abgesetztDemandt, Sp. 574f.
Gomoariusmagister equitum per Gallias360/1–361von Julian abgesetztDemandt, Sp. 575
Magnentius (Usurpator, 350–353)
Gaisomagister equitum350–351vermutlich bei Mursa gefallenDemandt, Sp. 563
Romulusmagister peditum350–353?Demandt, Sp. 563f.
Julian (360–363)
übernahm zunächst Arbitio und Agilo
Nevittamagister equitum per Gallias (nominell)361–363Konsul 362Demandt 580; PLRE I 626f.
Iovinusmagister equitum per Illyricum et per Gallias361–Ende 369Konsul 367Demandt 580ff.; 588–90
Hormisdasmagister equitum362–363Demandt 581
Victormagister peditum praesentalis362–379Demandt, Sp. 582, 712 f.; RE:Victor 9 (Enßlin)
Arinthaeusmagister peditum362–364Demandt 583; RE II,1, 831 f. (Seeck)
Jovian (363–364)
übernahm Iovinus, Victor und Arintheus
Lucillianusmagister equitum (?)363bereits mag. mil. unter Constantius (s. o.), nun erneut eingesetztDemandt 585
Lupicinusmagister equitum per Orientem363–364bereits mag. mil. unter Constantius (s. o.), nun erneut eingesetztDemandt 585f.
Dagalaifusmagister equitum (?)363–366vmtl. Nachfolger des Lucillianus; Konsul 366Demandt 585f.; PLRE I 239
Ianuarius (?)magister militum oder comes rei militaris363–364PLRE I 1113
Valentinian I. (364–375)
übernahm Iovinus (bis 369); Dagalaifus (bis 366)
Equitiusmagister militum per Illyricum365–375Konsul 374Demandt, Sp. 588f.; PLRE I 1113
Severusmagister peditum praesentalis367–372PLRE I 833 s. v. Severus 10
Theodosiusmagister equitum per GalliasEnde 369–375Demandt 590f.
Valens (364–378)
übernahm Victor (bis ca. 379), Arinthaeus (bis 378)
Lupicinusmagister militum per Orientem364–367PLRE I 1113
Iuliusmagister militum per Orientemca. 371–ca. 379Demandt Sp. 710 f. (zum Ende); RE:Iulius 7 (Seeck)
Saturninusmagister militum per Thracias377–378PLRE I 1113
Traianusmagister peditum per Thracias377–378RE:Traianus 2 (Enßlin); PLRE I 1113
Sebastianusmagister peditum–378bei Adrianopel gefallenPLRE I 1114
Profuturus
Gratian (375–383)
Merobaudesmagister militum praesentalis375–PLRE I
Vitalianusmagister militum per IllyricumWinter 380/381vielleicht auch nur comes (nach Demandt und PLRE, Enßlin hält ihn für einen magister militum)RE:Vitalianus 1 (Enßlin); Demandt, Sp. Sp. 602 f., 605, 716; PLRE I 969 f.
SaporDemandt, Sp. 599f.
Bautomagister equitum380–vor 388Konsul 385Demandt, Sp. 600f.; RE III,1, 176 (Seeck); PLRE I 159f.; Enßlin 132f.
Valentinian II. (375–392)
Rumoridus384PLRE I 1114
Arbogastmagister utriusque militae385/8–394mächtiger Heermeister, überschattete Valentinian II.
Chariettomagister militum per Gallias389/390III,2, S. 2139 (Seeck); PLRE I 200
Domninos (?) bzw. Syrusmagister peditum389/390laut einer Spekulation DemandtsDemandt Sp. 610 f.
Theodosius I. (379–395)
übernahm zunächst Victor als magister militum praesentalis sowie wohl Sapor als magister militum per Orientem
Maiorianusmagister militum per Illyricum379–380Demandt, Sp. 716; RE XIV,1 589f. (Enßlin); PLRE I 537
Modaresmagister militum praesentalis (?)380–382RE XV,2 2315 (Enßlin); PLRE I, 605
Butherichmagister militum per Illyricum–390Demandt, Sp. 717
Richomerzunächst magister militum per Orientem, dann vermutlich praesentalis383; 388–393PLRE I 765 f.; Demandt Sp. 718 f.; RE:Richomeres 1 (Seeck)
Ellebichus (auch Hellebichos)magister militum per Orientemspätestens 383–mindestens 388Demandt Sp. 711
Timasiusmagister militum praesentalisca. 383–396Konsul 389RE:Timasius 1 (Enßlin); Demandt Sp. 727 f.
Promotusmagister peditum praesentalisca. 383–391Konsul 389Demandt Sp. 714 f.
Saturninusvor 392–ca. 394Demandt Sp. 717 f., laut PLRE jedoch 382–383
Moderatus (?)magister militum per Orientem392spekulativDemandt Sp. 711
Abundantiusmagister militum per Illyricum392–395Konsul 393RE I,1, 126 (Seeck); PLRE I 4f.; Demandt, Sp. 717
Addaeusmagister militum per Orientem393–396Demandt Sp. 711 f., RE:Addaios 2 (Seeck)
Gildomagister militum per Africam393–398das Amt des magister militum per Africam wurde extra für Gildo geschaffenDemandt, Sp. 719; RE:Gildo (Seeck)
Stilichomagister militum praesentalis392/3 (?)–408mächtiger HeermeisterPLRE I
Magnus Maximus (Usurpator, 383–388)
Andragathiusmagister equitum383 (?)–388RE:Andragathius 1 (Seeck); Demandt 606
Nannienus?387 (?)–388PLRE I 615 f.
Quintinus?388PLRE I 1114
HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise

Westrom 395–476

HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise
Honorius (395–423)
Stilichomagister peditum; magister utriusque militiaeca. 391–408Konsul 400, 405; mächtigster Heermeister im Westreich bis zu seinem Tod 408Demandt Sp. 613ff., 715 f. (zum Beginn); RE:Stilicho (Seeck)
Iacobusmagister equitum praesentalisum 401Demandt Sp. 636; RE:Iakobos 2a (Demandt)
Vincentiusmagister equitum praesentalis?–408mit Stilicho erschlagenDemandt Sp. 636
Varanesmagister peditum praesentalis408–409direkter Nachfolger Stilichos, ging 409 ins OstreichDemandt Sp. 628
Turpiliomagister equitum praesentalis408–Frühjahr 409Demandt Sp. 636 f.
Vigilantiusmagister equitum408–Frühjahr 409Demandt Sp. 642; RE:Vigilantius 1 (Enßlin); PLRE II, S. 1165
Generidusmagister militum per Illyricum (im Westteil Illyriens)Winter 408/409–RE:Generidus (Seeck); Demandt Sp. 646f.; Zosimos 5,46,2
Allobichusmagister equitum per Gallias (laut Demandt)Frühjahr 409–410
Valensmagister equitum praesentalisFrühjahr 409–410?Demandt Sp. 637
Flavius Constantiusmagister peditum praesentalis409/410–421dominierender Heermeister seit 411, 421 selbst KaiserDemandt Sp. 629 ff.
Sarusmagister equitum?410Demandt Sp. 637–639
Ulfilas410
Asteriusmagister peditum praesentalis420/422PLRE II 1288 (Fasti)
Crispinusmagister equitum praesentalis423PLRE II 1288 (Fasti)
Konstantin III. (Usurpator, 407–411)
Edobich407–411PLRE II 386; RE:Edobicus (Seeck)
Gerontius
Priscus Attalus (Usurpator; 409–410)
Alarich
Johannes (Usurpator; 423–425)
Gaudentiusmagister militum praesentalis oder magister militum per Gallias
Castinusmagister peditum praesentalis422/423–425PLRE II 1288 (Fasti)
Valentinian III. (425–455)
Felixmagister peditum praesentalis425–430PLRE II 1288 (Fasti)
Cassiusmagister militum per Galliasum 428RE:Cassius 9 (Seeck); Demandt Sp. 662 f., 666; PLRE II S. 269
Aëtiuszunächst magister militum per Gallias, dann magister militum praesentalis429–454Demandt Sp. 652ff., 663–666
Bonifatiusmagister peditum praesentalis432PLRE II 1288 (Fasti)
Sebastianusmagister peditum praesentalis432–433PLRE II 1288 (Fasti)
Litoriusmagister militum per Gallias436(?)–439Demandt Sp. 666 f.
Sigisvultusmagister militum praesentalisca. 437–ca. 449Konsul 437RE:Sigisvultus (Seeck)
Avitusmagister militum per Gallias437später selbst Kaiser
Astyrius441–443in HispanienPLRE II S. 174 f.
Merobaudes443in HispanienPLRE II S. 758
Vitusmagister utriusque militiae446RE:Vitus 1 (Enßlin)
Agrippinusmagister militum per Gallias452–457; 461/462
Avitus (455–456) und kurz danach (–457)
Ricimermagister militum praesentalis456–18. August 472PLRE II 1288 (Fasti)
Remistusmagister militum praesentalis455/456
Messianusmagister militum praesentalis456PLRE II S. 761 f. („doubtless under Avitus“, vermutlich Nachfolger des Remistus)
Flavius Iulius Valerius Maiorianusmagister equitum praesentalis28. Februar 457PLRE II 1288 (Fasti)
Majorian (457–461)
Aegidiusmagister militum per Gallias
Nepotianusmagister militum praesentalis458–461
Anthemius (467–472)
Marcellinusmagister militum praesentalis467–468
Valilamagister militum praesentalis471
Bilimermagister militum per Gallias472RE:Bilimer (Seeck)
Letzte Jahre des weströmischen Kaisertums (472–476)
Gundobadmagister militum praesentalis472–473/474Beginn unter Olybrius, Kaisermacher des Glycerius, später Burgunderkönig und mag. mil. per GalliasRE:Gundobadus (Seeck); PLRE II 1288 (Fasti)
Ecdiciusmagister peditum praesentalis474–475PLRE II 1288 (Fasti)
Odoaker
Orestesmagister peditum praesentalis475–476PLRE II 1288 (Fasti)
HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise

Ostrom nach 395

HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise
Arcadius (395–408)
Fravitta395–40?
Iordanes (?)magister militum?Historizität nicht gesichert; vielleicht unter Arcadius, vielleicht auch identisch mit Flavius Iordanes (unter Leo I., 460er Jahre)PLRE II 619–620; RE s. v. Iordanes 3 (Demandt)
Theodosius II. (408–450)
Varanesmagister militum praesentalis408–mindestens 409aus dem Westen übernommen, Konsul 410Demandt Sp. 745
Arsakiosmagister militum praesentalis408 (?)–mindestens 409Demandt Sp. 745, RE:Arsakios 4; PLRE II, S. 152
Constansmagister militum per Thracias412–?Konsul 414; wohl erster magister militum für ThrakienDemandt Sp. 744
Lupianusmagister militum per Orientem412Demandt Sp. 740; RE:Lupianus (Seeck); PLRE II 693
Hypatiosmagister militum per Orientem414/415Demandt Sp. 740
Florentiusmagister militum praesentalis415Demandt Sp. 745; Florentius 11; PLRE 2 477
Sapriciusmagister militum praesentalis415Demandt Sp. 745; RE:Sapricius 1 (Seeck); PLRE 2 977
Plinthamagister militum praesentalisvor 418–spätestens 447Konsul 419Demandt Sp. 746
Maximinus (?)magister militum (?) per Orientem420RE:Maximinus 11 (Enßlin); Demandt Sp. 740; PLRE II 741
Ardaburmagister militum praesentalisca. 421–mindestens 427Konsul 427Demandt Sp. 747 f.
Macedoniusmagister militum per Thracias423Demandt Sp. 744; PLRE II 697
Prokopiosmagister militum per Orientem422(?)–424Vater des Heermeisters und Kaisers AnthemiusRE:Prokopios 8 (Enßlin); Demandt Sp. 740 f.
Areobindusmagister militum praesentalisvor 427–vor 449Konsul 434Demandt Sp. 752 f.; PLRE II 145 f.; RE:Ariovindus 1 (Seeck)
Dionysiosmagister militum per Orientemca. 428 (?)–431Konsul 429Demandt Sp. 741 f.
Asparmagister militum praesentalisca. 431–471Konsul 434Demandt S. 748 ff.
Johannesmagister militum per Thraciasnach 435–441Demandt 744 f.; RE:Ioannes 13 (Seeck); PLRE II 597
Anatoliusmagister militum per Orientem, dann magister militum praesentalis437–mindestens 443 (mag. mil. Or.); spätestens 447–Demandt Sp. 742, 751 f.
Arnegisclusmagister militum per Thracias441(?)–447Demandt Sp. 745
Theodolusmagister militum per Thracias447–Demandt Sp. 745
Flavius Zeno447(?)–Konsul 448Demandt Sp. 742 f.
Agintheusmagister militum per Illyricum448Demandt Sp. 740; RE:Agintheus (Seeck); PLRE II S. 34
Apolloniosmagister militum praesentalisum 450Demandt Sp. 746 f.; RE:Apollonios 69 (Seeck)
Markian (450–457)
Asparmagister militum praesentalisübernommen
Ardabur Asparmagister militum praesentalisKonsul 447Demandt, Sp. 749
Anthemiusmagister militum praesentalis455–467anschließend weströmischer KaiserDemandt Sp. 776 f.
Flavius Zenoübernommen
Leo I. (457–474)
Rusticiusmagister militum per Thracias462/463Konsul 464PLRE II 962–963
Basiliskosmagister militum per Thracias464Konsul 465, (Gegen-)Kaiser 475/476
IordanesKonsul 470
Zenonzunächst magister militum per Thracias; später magister militum praesentalis–469; 471–späterer Kaiser
Anagastesmagister militum per Thracias469
Markianosmagister militum praesentalis471späterer GegenkaiserDemandt Sp. 774 f.
Armatusmagister militum per ThraciasBeginn der 470er Jahre–später mag. mil. praesentalis und patricius, Konsul 476RE:Armatus (Hartmann)
Zenon (474, 476–491)
Hunulfmagister militum per Illyricum470erspäter im Westen bei seinem Bruder OdoakerRE:Onoulf (Nagl)
Theoderich Strabo
Sabinianus Magnusmagister militum per Illyricum–481
Trocundesmagister militum praesentalis479–485
Theoderich481–PLRE II 1077–1084
Illusmagister militum per Orientem–483RE:Illos (Nagl)
Johannes Skythamagister militum per Orientem483–497 (?)noch unter Anastasios I.PLRE II 602 f.
Longinusmagister militum praesentalis485–
Anastasios I. (491–518)
Theodorus Philoxenusmagister militum per Thracias491–518Konsul 525PLRE II 879–880
Patriciusmagister militum praesentalis500–518Konsul 500RE:Patrikios 3 (Nagl); PLRE II 840–842
Areobindus503–512
Sabinianusmagister militum per Illyricum505
HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise

Weiterverwendung in den germanischen regna

HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise
Burgunden
Gundiochmagister militum per Gallias463–um 473rex der Burgunden und mag. mil.RE:Gundiocus (Seeck)
Chilperich I.magister militum per Galliasum 473–um 480Sohn des Gundioch, rex und mag. mil.RE:Chilperich (Demandt)
Gundobadmagister militum per Galliasum 480–vorher mag. mil. praesentalis, siehe obenRE:Gundobadus (Seeck)
Sigismund501–523/524
Odoaker (rex Italiae, 476–493)
Levilamagister equitum praesentalis?–491RE:Levila 1 (Enßlin)
Tufa489–493RE:Tufa (Enßlin)
HeermeisterGenauer RangAmtszeitAnmerkungenLiteraturverweise

Oströmisches Reich im 6. und 7. Jahrhundert

  • Amalafrid
  • Hypatius
  • Germanus
  • Herakleios der Ältere
  • Ioannes Tzibos
  • Vitalian, magister militum per Thracias 515; 520
  • Pompeius, magister militum per Thracias 517/518; magister militum praesentalis unter Justinian I., † 532
  • Justinian I., praesentalis 521–527, dann selbst Kaiser
  • Ascum
  • Johannes, 530er–ca. 550
  • Belisar, 527–542
  • Baduarius, magister militum (per Thracias) 528
  • Godilas, unter Justin und Justinian 528
  • Sittas, magister militum per Armeniam et Pontum Polemonicum, 528–530; magister militum praesentalis 530–539
  • Mundus, 529–536 (zunächst per Illyricum, dann per Orientem)
  • Johannes Troglita, magister militum per Africam 546 ff.
  • Liberius, magister militum Spaniae 551
  • Justin, magister militum per Armeniam 557–561/2, dann vielleicht magister militum per Illyricum
  • Zemarchos, 569–571
  • Justinian
  • Maurikios, magister militum per Orientem 577–581, später selbst Kaiser
  • Johannes Mystakon, magister militum per Armeniam 579–582, magister militum per Orientem 582–583, magister militum per Thracias 587, magister militum per Armeniam 589–591
  • Domentiolos, magister militum per Orientem 604–608
  • Komentiolos, unter Phokas, 610
  • Philippikos, magister militum per Orientem, 584–587, 612–614
  • Caesarius, oströmischer Heermeister und patricius (Anfang 7. Jahrhundert)
  • Vahan, magister militum per Orientem 636
  • Valentinos, magister militum per Orientem 643
  • Saborios, entweder noch magister militum per Armeniam oder bereits strategos des Themas Armeniakon, vor 667

Literatur